การออกแบบ

ดุลยภาพ (balance)
ดุลยภาพ หมายถึงการออกแบบจัดภาพให้มีน้ำหนักถ่วงเท่ากับทั้งสองข้าง โดยมีแกนกลาง (axis) ของภาพเป็นตำแหน่งในการแบ่งแยกภาพ ดุลยภาพหรือความสมดุลย์นี้รับรู้ได้ด้วยสายตาหรือการมองเห็น ลักษณะของดุลยภาพแบ่งออกได้ 3 แบบ คือ
1. ดุลยภาพที่เหมือนกันทั้งสองข้าง (Symmetrical balance) คือ ดุลยภาพที่มีส่วนประกอบของภาพเหมือนกันทั้งสองข้าง (ดูภาพ 6.6) ดุลยภาพแบบนี้ให้ความรู้สึกมั่นคง เที่ยงตรง สง่า เป็นทางการ นิยมใช้ออกแบบ โบสถ์ วิหาร สถานที่ราชการ และงานอื่น ๆ ที่ต้องการให้มีความรู้สึกดังกล่าว เช่น ออกแบบเสื้อผ้า เฟอร์นิเจอร์ เป็นต้น



ภาพ 6.6 การออกแบบทางสถาปัตยกรรมที่มีดุลยภาพเหมือนกันทั้งสองข้าง
(ทอม เชื้อวิวัฒน์. ม.ป.ป. : 95)

2. ดุลยภาพที่ไม่เหมือนกันทั้งสองข้าง (asymmetrical balance) คือ ดุลยภาพที่มีส่วนประกอบของภาพไม่เหมือนกันทั้งสองข้าง แต่มีน้ำหนักของภาพเท่ากันทั้งสองข้างดุลยภาพแบบนี้ให้อิสระในการออกแบบ และให้ความรู้สึกน่าสนใจ (ดูภาพ 6.7)



ภาพ 6.7 การออกแบบสลักไม้ มีดุลยภาพที่ไม่เหมือนกันทั้งสองข้าง
(Bevlin. 1980 : 204)

การสร้างดุลยภาพที่ไม่เหมือนกันทั้งสองข้าง มีข้อควรคำนึงถึงอยู่หลายประการ ซึ่งพอจะสรุปได้ดังนี้
2.1 ดุลยภาพของรูปร่าง (balance of shape) หมายถึง ดุลยภาพที่เกิดจากรูปร่าง รูปร่างที่มีขนาดใหญ่จะดูหนักกว่ารูปร่างที่มีขนาดเล็กในกรณีสีเดียวกัน ดังนั้นเพื่อให้มีดุลยภาพ รูปร่างขนาดใหญ่ควรอยู่ใกล้ศูนย์กลางของภาพมากกว่ารูปร่างขนาดเล็ก (ดูภาพ 6.8)



ภาพ 6.8 ดุลยภาพของรูปร่างที่ต่างขนาดกัน
(ชะลูด นิ่มเสมอ. 2531 : 138)

2.2 ดุลยภาพของน้ำหนัก (balance of value) หมายถึง ดุลยภาพที่เกิดจากน้ำหนักอ่อนแก่ น้ำหนักที่ตัดกับพื้น จะดูหนักกว่าน้ำหนักที่กลืนไปกับพื้น ในกรณีของรูปร่างที่มีขนาดเท่ากัน ดังนั้นเพื่อให้มีดุลยภาพ ควรขยายขนาดของน้ำหนักที่กลืนไปกับพื้นให้ใหญ่ขึ้น ถ้าไม่ขยายขนาดก็ควรให้อยู่ห่างแกนกลางมากกว่าน้ำหนักที่ตัดกับพื้น (ดูภาพ 6.9)



ภาพ 6.9 ดุลยภาพของน้ำหนักที่ต่างขนาดกัน
(ชลูด นิ่มเสม. 2531 : 143)

2.3 ดุลยภาพของสี (balance of color) หมายถึง ดุลยภาพที่เกิดจากสีที่มีความจัด (intensity) เท่ากัน ขนาดเท่ากัน จะเป็นสีเดียวกันหรือต่างสี ย่อมมีดุลยภาพเหมือนกัน ส่วนสีที่ตัดกับพื้นจะดูใหญ่กว่าสีที่กลมกลืนไปกับพื้น ในกรณีที่มีขนาดเท่ากัน ดังนั้นควรขยายขนาดของสีที่กลืนกับพื้นให้ใหญ่ขึ้น หรือถ้าไม่ขยายขนาดก็ควรให้อยู่ห่างแกนกลางมากกว่าสีที่ตัดกับพื้น จึงจะเกิดดุลยภาพ (ชลูด นิ่มเสมอ. 2531 : 141 – 142)
2.4 ดุลยภาพของลักษณะผิว (balance of terture) หมายถึง ดุลยภาพที่เกิดจากลักษณะผิว ผิวในลักษณะต่าง ๆ ที่ใช้เป็นผิวของรูปร่างหรือรูปทรงที่น่าสนใจ จะมีน้ำหนักมากกว่าลักษณะผิวของรูปร่างหรือรูปทรงธรรมดา ๆ ในกรณีที่มีขนาดเท่ากัน (ดูภาพ 6.10) (Bevlin. 1980 : 187)



ภาพ 6.10 ภาชนะที่ใช้ดื่มน้ำ เป็นรูปสัตว์ในเทพนิยาย
ที่หัวและคอมีขนาดเล็กกว่ารูปปากแตรที่อยู่ข้างหลังเล็กน้อย
แต่ใช้ลักษณะผิวช่วยเน้นที่หัวและที่คอซึ่งเป็นบริเวณที่น่าสนใจทำให้มีดุลยภาพได้อย่างน่าทึ่ง
(Bevlin. 1980 : 187)

2.5 ดุลยภาพของจุดสนใจ (balance of interesting point) หมายถึง ดุลยภาพที่เกิดจากจุดสนใจ จุดสนใจแม้จะมีขนาดเล็กกว่า ก็สามารถถ่วงดุลย์กับรูปร่างหรือรูปทรงที่ดูธรรมดา ๆ แต่มีขนาดใหญ่กว่าได้ จุดที่น่าสนใจมีหลายลักษณะ ดังต่อไปนี้ (ชลูด นิ่มเสมอ. 2531 : 139 : 140)
2.5.1 เส้นที่มีรูปร่างหรือลวดลายที่แปลกกว่าเส้นธรรมดา ๆ เช่น เส้นที่เป็นลวดลายต่าง ๆ จะดูน่าสนใจกว่าเส้นตั้ง เส้นนอน
2.5.2 รูปร่างหรือรูปทรงที่ดูมีชีวิต เช่น รูปคน สัตว์ จะดูมีชีวิตกว่าดอกไม้หรือวัตถุที่อยู่นิ่ง
2.5.3 น้ำหนักตัดกัน เช่น น้ำหนักที่ตัดกันเป็นกลุ่ม จะดูน่าสนใจกว่าน้ำหนักกลมกลืนกันเป็นกลุ่ม
2.5.4 น้ำหนักอ่อนกว่าแต่รูปทรงน่าสนใจกว่า เช่น ตัวอักษร ก. ไก่มีน้ำหนักสีเทา จะดูน่าสนใจกว่ารูปสี่เหลี่ยมที่มีน้ำหนักสีดำ
2.5.5 สีสดใส ฉูดฉาด เช่น สีเขียนสด จะดูน่าสนใจกว่า สีเทา
2.5.6 สีร้อน เช่น กลุ่มของสีร้อน จะดูน่าสนใจกว่ากลุ่มของสีเย็น
2.5.7 สีมีความจัดน้อยกว่าแต่รูปทรงมีความหมายมากกว่า เช่น รูปคนฟ้อนรำสีน้ำตาลอ่อน จะดูน่าใจกว่ารูปสี่เหลี่ยมสีแดง
2.5.8 ลักษณะผิวที่หยาบขรุขระ เช่น ผิวของเปลือกทุเรียน จะดูน่าสนใจกว่าผิวของเปลือกสาเก
3. ดุลยภาพแบบรัศมี (radial balance) คือ ดุลยภาพที่มีส่วนประกอบของภาพกระจายออกจากศูนย์กลางเป็นรัศมี สามารถพบเห็นได้ตามธรรมชาติ เช่น โครงสร้างของดอกไม้ รัศมีของดวงอาทิตย์ รูปร่างของสัตว์ ตลอดจนสิ่งที่มนุษย์ออกแบบสร้างสรรค์ขึ้น เช่น หน้าของเพชรพลอยที่เจียระไนแล้ว รวมทั้งการออกแบบน้ำพุสำหรับตกต่างสถานที่ (ดูภาพ 6.11 – 6.13) (Bevlin. 1980 : 181 – 182)



ภาพ 6.11 การออกแบบให้มีดุลยภาพแบบรัศมี
(Bevlin. 1980 : 182)



ภาพ 6.12 รูปร่างของสัตว์ที่มีดุลยภาพแบบรัศมี
(Bevlin. 1980 : 182)



ภาพ 6.13 การออกแบบน้ำพุ ที่มีดุลยภาพแบบรัศมี
(Bevlin. 1980 : 184)